چهارشنبه آتش (چهارشنبه آتشین)
چهارشنبه آتش، دومین چهارشنبه از چهار چهارشنبه‌ای است که پیش از نوروز جشن گرفته می‌شود. این چهارشنبه، براساس باورهای کهن، نماد تقدس آتش و قدرت پاک‌کنندگی و محافظت‌کننده آن است. نیاکان ما به نیروی گرمابخش و زندگی‌بخش آتش ایمان داشتند و این روز را با آیین‌های خاصی جشن می‌گرفتند. در باورهای باستانی آذربایجان، چهارشنبه آتش نمادی از بیداری خورشید، گرم شدن زمین و زنده شدن طبیعت است. مردم اعتقاد داشتند که آتش قدرت پاک‌کنندگی دارد و با برافروختن آتش، تمام بلاها را از بین خواهند برد. در این روز، هر خانواده در حیاط خود آتشی روشن می‌کند، در برابر شعله‌های آن نیت می‌کند و برای سلامتی و برکت دعا می‌خواند. مردم بر این باورند که کسی که از روی آتش می‌پرد، از بدشانسی‌ها خلاص شده و با روحی پاک به استقبال سال جدید می‌رود.
چهارشنبه آتش – از باورهای کهن تا امروز:
باورهای مربوط به آتش هزاران سال قدمت دارند و جایگاه مهمی در جهان‌بینی اقوام ترک ایفا می‌کنند. آتش به عنوان نماد خورشید بر زمین در نظر گرفته شده و قدرت زندگی‌بخش، گرمازا و محافظت‌کننده آن مورد احترام بوده است. این اندیشه ارتباط نزدیکی با باورهای آنیمیسم (روح‌باوری) و خداباوری دارد.
در میان مردم، باورها و سنت‌های مختلفی درباره چهارشنبه آتش رواج دارد. در دوران قدیم، مردم گرد آتش جمع می‌شدند، سرود می‌خواندند و اشعار می‌سرودند. آتش مقدس شمرده می‌شد و مردم با احترام با آن برخورد می‌کردند. همچنین اعتقاد داشتند که پریدن از روی آتش، مشکلات و سختی‌های سال گذشته را از بین می‌برد. امروزه نیز مردم در چهارشنبه آتش، آتش برافروخته و طبق باورهایشان از روی آن می‌پرند و می‌گویند:
"سنگینی و بدی من در آتش بسوزد! "
هدف از این آیین، پاک شدن از انرژی‌های منفی و ورود به سال جدید با خوش‌شانسی و آرامش است.
چهارشنبه آتش در مناطق مختلف آذربایجان – تداوم سنت‌ها
در مناطق مختلف جمهوری آذربایجان، چهارشنبه آتش (چهارشنبه‌سوری) به شیوه‌های خاص خود گرامی داشته می‌شود. مردم با روشن کردن آتش و زنده نگه داشتن باورهای کهن، روح همبستگی و اتحاد را تقویت می‌کنند.
در باکو و مناطق اطراف، در خیابان‌ها و میدان‌ها آتش روشن می‌شود و مردم گرد آن جمع شده، جشن و شادی می‌کنند. در شکی، قاخ و زاقاتالا، خانواده‌ها در حیاط خانه‌های خود آتش‌های بزرگی برپا کرده و همراه با همسایگان جشن می‌گیرند. در این منطقه، زمانی که باد شعله‌های آتش را شعله‌ورتر می‌کند، مردم برای یکدیگر آرزوی برکت و فراوانی می‌کنند.
در قره‌باغ، به‌ویژه در شهرهای آغدام، فضولی و شوشا در گذشته، مردم دور آتش رقص‌های محلی (یاللی) اجرا می‌کردند و مجالس شعرخوانی و موسیقی برپا می‌داشتند. در گنجه، چهارشنبه آتش با تهیه آجیل‌های برشته و شیرینی‌های سنتی همراه است و آیین‌هایی مانند «در زدن و فال‌گوش ایستادن» همچنان زنده نگه داشته می‌شود. در نخجوان، مردم در خانه‌های خود اسپند دود کرده و خاکستر آتش را صبح زود در آب جاری می‌ریزند.
در مناطق جنوبی، چهارشنبه آتش ترکیبی از آتش و آب در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر افروختن آتش، رسم است که مردم به چشمه‌ها بروند و نیت خود را در آب جاری بیان کنند.
در منطقه شیروان، هر سه‌شنبه‌شب قبل از چهارشنبه، همه گرد هم می‌آیند، آتش روشن می‌کنند و لوپا (تکه‌های کهنه پارچه را به یک سر سیم محکم می‌بندند، با نفت آغشته کرده و آتش می‌زنند) می‌سازند. کودکان برای پرتاب لوپا به ارتفاع بالاتر با یکدیگر رقابت می‌کنند. مردم دور آتش جمع می‌شوند و از روی آن می‌پرند و می‌گویند:
«درد و بلای من در آتش بسوزد و خاکستر شود!»
در این منطقه، چهارشنبه خاک نسبت به سایر چهارشنبه‌ها با شکوه بیشتری برگزار می‌شود.
در برخی روستاهای قبّه (قوبا)، در شب جشن آتش روشن نمی‌شود، اما به تعداد اعضای خانواده، شاخه‌هایی از درخت زالزالک یا سیب بریده و در زمین فرو کرده، نوک آن را با تکه‌های پارچه کهنه می‌پوشانند و آتش می‌زنند.
پریدن از روی آتش یکی از عناصر مهم آیین «پاک‌سازی از طریق آتش» در روند آفرینش محسوب می‌شود. در تمام مناطق جمهوری آذربایجان، هر سه‌شنبه‌شب تا نوروز آتش افروخته می‌شود. به‌عنوان مثال، در منطقه آغبابا (در غرب آذربایجان)، از سه هفته پیش از نوروز، در اولین سه‌شنبه‌شب آتش افروخته می‌شود و کوچک و بزرگ از روی آن می‌پرند. این سنت در هر سه سه‌شنبه‌شب پیش از نوروز تکرار می‌شود.
در منطقه قره‌قویونلو، در آخرین سه‌شنبه‌شب سال، پس از آنکه مردم از روی آتش می‌پریدند، دام‌ها نیز در این آیین شرکت داده می‌شدند. سنت کهن عبور از آتش هم برای انسان‌ها و هم برای احشام اجرا می‌شد. برای حیوانات، این آیین با عبور دادن آن‌ها از میان دو آتش برافروخته انجام می‌شد.
سفره چهارشنبه آتش – نماد برکت و فراوانی
همانند دیگر چهارشنبه‌ها، در چهارشنبه آتش نیز پُربار بودن سفره نشانه‌ای از پر برکت بودن سال آینده است. بر اساس باورهای مردمی، روی سفره باید شمع روشن شود و این شمع تا پایان بسوزد، زیرا این کار نماد روشنی و برکت همیشگی برای خانواده است. همچنین، طبق برخی اعتقادات، در این روز سبزه را در آب قرار داده و نیت می‌کنند که این کار نشانه‌ای از سالی پُرنعمت و پر برکت است.
در سفره‌ی این جشن، رنگ قرمز بیشترین اهمیت را دارد، زیرا نماد شعله‌ی آتش، قدرت و انرژی زندگی است. به همین دلیل، سیب قرمز، انار، شربت‌های قرمز و میوه‌های دیگر با این رنگ در سفره قرار داده می‌شوند. طبق سنت، آجیل‌های بو داده مانند فندق، بادام، گردو و نخود نیز در سفره حضور دارند که نمادی از فراوانی و افزایش روزی است. از میان شیرینی‌ها، شکر بورا، باقلوا و قوغال تهیه می‌شود، زیرا این خوراکی‌ها بخش جدایی‌ناپذیر سفره‌ی نوروز هستند.
چهارشنبه آتش فقط نماد شعله‌ی سوزان نیست، بلکه نماد گرمی دل‌ها، مهربانی و بخشش نیز هست. به همین دلیل، هر چه سفره پربارتر باشد، اعتقاد بر این است که برکت و خوشبختی بیشتری به خانه خواهد آمد.
گونای نظراوا
نظر شما